Muzeum o Żydach. Przejazdem, przez 4 dni

Mobilna wystawa Muzeum Historii Żydów Polskich przyjechała do Krosna. Ma przybliżyć mieszkańcom historię i kulturę przedwojennej społeczności żydowskiej. Od 3 do 6 sierpnia (niedziela-środa) odbędą się warsztaty, spotkania oraz prezentacje ekspozycji i filmów, m.in. o Krośnie w 1932 r.

Muzeum na kółkach - czyli specjalny kontener z multimedialną ekspozycją stoi już pod halą sportowo-widowiskową

„Muzeum na kółkach” to przedsięwzięcie warszawskiego Muzeum Historii Żydów Polskich. Odwiedza miejscowości w całej Polsce. Interaktywna wystawa stanęła przed halą sportowo-widowiskową przy ul. Bursaki w Krośnie. W specjalnie przygotowanym kontenerze wystawienniczym prezentowana będzie interaktywna wystawa, która w telegraficznym skrócie przybliży historię tysiąca lat dziejów społeczności żydowskiej w Polsce.

Przez wieki Polska była najważniejszym ośrodkiem żydowskiego życia umysłowego, religijnego i kulturalnego. Żydzi stanowili 1/10 ludności Polski. Krosno to ważny punkt na mapie żydowskiego dziedzictwa Polski. Pierwszymi Żydami, którzy osiedlili się w Krośnie byli na przełomie XIV i XV wieku bracia Nachem i Lazar z Ransburga, którym król Jagiełło pozwolił osiedlić w miasteczku na trzy lata.

Pod koniec XIX wieku zaczęto organizować gminę wyznaniową, zbudowano w mieście synagogę. Był to budynek murowany, dwupiętrowy mieszczący obok sali modlitewnej także łaźnię rytualną, mieszkanie zarządcy, bet hamidrasz (dom nauki Talmudu) i pomieszczenia biurowe zarządu gminy. Jeszcze w latach 20. XX wieku Żydzi w Krośnie stanowili ponad 20 proc. mieszkańców. Z Krosna pochodził Zwi Majerowicz, malarz, absolwent berlińskiego ASP, który po wyjeździe z Polski reprezentował Izrael na m.in. biennale światowego malarstwa w Wenecji i San Paulo.

Więcej o żydowskiej historii Krosna: http://www.sztetl.org.pl/pl/city/krosno/

Podczas trwania wystawy będzie można zapoznać się z przedwojennymi planami i mapami Krosna oraz barwną historią społeczności żydowskiej. Na interaktywnej makiecie typowej żydowskiej miejscowości ukazana zostanie rola najważniejszych miejsc m.in.: synagogi, mykwy, cmentarza. Odwiedzający zapoznają się też z językami, którymi posługiwali się polscy Żydzi.

Wystawa będzie czynna: w niedzielę w godz. 10.00-18.00, w poniedziałek i wtorek w godz. 14.00-20.00 oraz w środę 12.00-18.00.

Oprócz wystawy w kontenerze przy hali, na krośnieńskim Rynku odbywać się będą wydarzenia towarzyszące - wykłady, warsztaty, dyskusje i projekcje filmów. Oto ich program:

Niedziela (3 sierpnia)

Godz. 16.00 - Restauracja Posmakuj Krosno (Rynek 24)
Pokaz kulinarny połączony z opowieścią o różnorodności kultury żydowskiej oraz degustacją przygotowanych potraw.

Poniedziałek (4 sierpnia)

Godz. 10.00 - Klubokawiarnia Ferment (ul. Portiusa 4)
"Odczytywanie żydowskiego świata" - zajęcia poświęcone najważniejszym miejscom związanym z żydowskim dziedzictwem: synagogom, mykwom, jesziwom i cmentarzom oraz – najogólniej rzecz biorąc – pojęciom ze słownika topografii żydowskiej (rezerwacja: tel. 665 558 874).

Godz. 20.00 - ogródek Klubokawiarni Ferment
Warsztaty przygotowywania tradycyjnych potraw kuchni żydowskiej i izraelskiej.

Godz. 21.00 - ogródek Klubokawiarni Ferment

W ramach Kina Letniego Fermentu odbędzie się pokaz dwóch wyjątkowych filmów dotyczących polskiej społeczności żydowskiej.

Kadr z filmu o Krośnie w 1932 r.

Pierwszy film obrazuje Krosno w roku 1932. Jest to najprawdopodobniej najstarszy zachowany film o mieście z tego czasu – biały kruk i prawdziwy historyczny skarb. Materiał nagrany został przez rodzinę Mahlerów – krośnieńskich Żydów, którzy prowadzili w Krośnie rzeźnię i sklep mięsny na dzisiejszej ul. Pawła z Krosna.

Film jest obecnie w posiadaniu Muzeum Podkarpackiego, które otrzymało ten bezcenny materiał w 2008 roku od Warrena Blumenfelda – wnuka Simona Mahlera, który w 1912 roku wyemigrował do USA, tam kupił kamerę i przyjechał z nią jesienią 1932 r. do rodzinnego miasta, aby je uwiecznić. Przed projekcją wystąpi sam Warren Blumenfeld.

Na filmie widać m.in. Rynek, liczne kamienice, stację kolejową, targ oraz imprezę okolicznościową z okazji odsłonięcia pomnika Ignacego Łukasiewicza.

Kadr z filmu "Archiwum istnień"

Drugi film został zrealizowany przez krośniankę Justynę Łuczaj–Salej. "Archiwum istnień" to dokumentalna opowieść o nieznanej dotychczas działalności antropologów nazistowskich z Sekcji Ras i Ludoznawstwa działającej w Krakowie w czasie II wojny światowej, w miejsce zlikwidowanego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Nazistowscy antropolodzy szukali w anektowanej przez Niemcy Polsce przedstawicieli czystej aryjskiej rasy. Naukowcy przemierzali dziesiątki wsi Generalnego Gubernatorstwa, wykonywali tysiące fotografii, testów i pomiarów, aby odzyskać zagubionych w morzu polskiej krwi aryjczyków. Podchodzili do tego zadania bardzo metodycznie, skrupulatnie i euforycznie.

Apogeum absurdu tej akcji zostało osiągnięte w tarnowskim gettcie, gdzie antropolodzy poszukiwali śladów aryjskiej rasy wśród skazanych na śmierć Żydów.

Wstęp do filmu wygłosi sama reżyserka - Justyna Łuczaj-Salej.

Więcej informacji o filmach: tutaj

Wtorek (5 sierpnia)

Godz. 10.00 - Klubokawiarnia Ferment (ul. Portiusa 4)
"Legendy Żydów polskich" – warsztaty dla dzieci - uczestnicy poznają dzieje Żydów polskich poprzez legendy opowiadające o ważnych wydarzeniach i uczestniczących w nich postaciach. Ich treść wykorzystują do tworzenia własnych komiksów, przedstawiających bohaterów wybranych opowieści (rezerwacja: tel. 665 558 874).

Środa (6 sierpnia)

Godz. 19.00 - Klubokawiarnia Ferment (ul. Portiusa 4)
Koncert muzyki żydowskiej - Karina Rymar i Aleksandra Gacek - uczennice Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Krośnie, a także szkoły wokalnej p. Marka Wiatra, wystąpią z towarzyszeniem swojego zespołu muzyków.

Wstęp na wszystkie wydarzenia jest wolny.

Alexander B. White-Białywłos podczas spotkania z mieszkańcami Krosna w Klubokawiarni Ferment (fot. Tomasz Okoniewski)

Co ciekawe, w Krośnie od kilku dni przebywa Alexander B. White-Białywłos, który przyjechał z USA. Pochodzi z żydowskiej rodziny krośnieńskiej. Urodził się w 1923 r. i mimo sędziwego wieku pamięta szczegóły przedwojennego Krosna oraz miasta w czasie okupacji. Jest jednym z ocalonych z tzw. Listy Schindlera. Swoje przeżycia spisał w autobiograficznej książce "Holocaust Memoirs. Be a Mensch. A fathers legacy”. Alexander B. White wciąż doskonale mówi w języku polskim – w ciągu ostatnich dni spotkał się już kilkakrotnie z mieszkańcami Krosna. Będzie też towarzyszył niektórym wydarzeniom w ramach "Muzeum na kółkach".

Projekt Muzeum na kółkach realizowany jest w ramach programu Żydowskie dziedzictwo kulturowe, dzięki wsparciu udzielonemu z funduszy norweskich i EOG przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię.