Do 10.09: Shalom znaczy pokój - wystawa fotografii

Galeria Fotografii Agfa Image Center (ul. Mickiewicza) zaprasza do obejrzenia wystawy "Shalom znaczy pokój...". Jest to wystawa fotografii autorstwa ks. Dariusza Wilka i Łukasza Grudysza. Wystawę zorganizowaną w ramach Festiwalu "Karpackie Klimaty" oglądać można do 10 września br. Wstęp wolny.

Shalom

Hebrajskie słowo shalom jest zazwyczaj tłumaczone jako pokój, choć w rzeczywistości znaczy dużo więcej niż brak kłótni i sporów. Shalom oznacza całkowitość i wyraża wewnętrzne dopasowanie do siebie wszystkiego, nieobecność jakiegokolwiek braku czy rozłamu. Tak, jak pokój na arenie międzynarodowej oznacza brak wojen i waśni między różnymi stronami, tak shalom w odniesieniu do indywidualnego człowieka oznacza nieobecność wewnętrznej walki.

Shalom oznacza całkowitość i wyraża wewnętrzne dopasowanie do siebie wszystkiego, nieobecność jakiegokolwiek braku czy rozłamu. Integralność oznacza scalenie osobowości, niezłomność i niepodzielność. Określenie to stosuje się w odniesieniu do osoby, która tak zintegrowała swoją osobowość, że jej dusza nie jest rozdzierana przez moralne rozterki. Zanim komuś uda się osiągnąć taką wewnętrzną spójność, różne składniki osobowości mogą dążyć do sprzecznych celów.

Mówiąc do kogoś shalom, życzysz mu błogosławieństwa i wewnętrznej integralności.

Synagoga, bożnica, bóżnica

Synagoga – z gr. συναγωγή synagoge: „zgromadzenie, miejsce zebrań” – odpowiada hebrajskim nazwom: בית הכנסת Bejt Ha-knesset (dom zgromadzenia – obiekt modlitewny, przeznaczony wyłącznie do odprawiania żydowskich obrzędów religijnych), בית המדרש Bejt Ha-midrasz (dom nauki, szkoła – miejsce studiowania Tory i Talmudu), בית תפילה Bejt Tefila (dom modlitwy) – oraz שול szul (w języku jidisz szkoła). Powszechnie używane słowa w języku polskim odpowiadające pojęciu synagogi to: bożnica (bóżnica) – czyli miejsce poświęcone Bogu, dom modlitwy, szkoła żydowska.

Wielka liczba określeń synagogi wynika z jej wielofunkcyjności: nie jest ona tylko miejscem modlitw i nabożeństw, lecz także miejscem studiowania Tory i Talmudu, salą zebrań i siedzibą kahału. Synagoga mieściła różne urzędy gminne: kancelarię, archiwum, pomieszczenia sądów rabinackich, skarbiec, a nawet koszerną stołówkę i schronisko z noclegownią. Nie jest więc ona budynkiem sakralnym w pojęciu chrześcijańskim, nie składa się tu ofiar, nie oddaje czci obrazom czy posągom, nie konsekruje się tego budynku. Jedyną i prawdziwą świątynią, w której służbę ofiarniczą sprawowali kapłani, była Świątynia Jerozolimska, zburzona przez Rzymian w 70 roku n.e.

Zwoje Tory przechowywane są w synagodze w specjalnej szafie (świętej skrzyni – Aron Hakodesz) wbudowanej we wschodnią ścianę synagogi zwróconej ku Jerozolimie, gdzie znajdowała się Świątynia Jerozolimska. Centralnym miejscem synagogi jest bima – podium lub pulpit służący do czytania Tory. Wnęka Aren – ha – kodesz przesłonięta jest zasłoną zwaną Parochet. Ściana, w której znajduje się wnęka zwie się Mizrach. Synagoga wywodzi się od świątyni w Jerozolimie, z której pozostał dziś jedynie mur ją otaczający – dzisiejsza „Ściana Płaczu”. W świątyni wydzielone było „święte świętych” czyli miejsce na Arkę Przymierza, gdzie znajdował się także stół chlebowy, przeznaczony na 7 bochnów oraz Menora. Od średniowiecza w architekturze synagog pojawiło się odrębne pomieszczenie dla kobiet – babiniec. Do najstarszych synagog należą synagogi w Gamli (I w.), w Magdali i na Masadzie w Palestynie. Pozostałości jednej z piękniejszych synagog antycznych zobaczyć można w Kafarnaum nad brzegami Jeziora Galilejskiego.

Synagoga w Rymanowie

Pierwsza miejscowa bożnica, drewniana, jest wzmiankowana w 1593 r. Synagoga przetrwała do drugiej ćwierci XVII wieku, kiedy to wzniesiono bożnicę murowaną.

Rymanowska synagoga jest najstarszą świątynią żydowską na Podkarpaciu i jedną z najstarszych w Polsce. Wzniesiona w I połowie XVII wieku, jednak pojawiają się również informacje o powstaniu świątyni pod koniec XVI wieku. Zbudowana z kamieni rzecznych, ciosów z piaskowca i cegły palonej, była wkomponowana w system murów miejskich Rymanowa. Orientowana. Była wzorowana na krakowskiej synagodze Remu. Przebudowywana pod koniec XIX wieku, kiedy to zlikwidowano kolebkowy strop i wprowadzono elementy wiedeńskiej secesji. W latach 30-tych ozdobiono ją freskami. Budynek do dziś zachował kwadratową salę modlitw i wieżę (w północno-zachodnim narożniku synagogi, na rzucie koła), której podziemia mogły służyć jako więzienie dla Żydów. Brak jest przybudówek (sieni, babińca, izby kahalnej). Wewnątrz cztery filary bimy z głowicami korynckimi (8 metrów wysokie i rozstawie 2,5 metra) zwieńczone są czworobokiem półkolistych arkad. Gipsowe kapitele kolumn reprezentują eklektyzm wiedeński. Ściany wnętrza podzielone architektonicznie na cztery kondygnacje zdobione są freskami (Ściana Płaczu w Jerozolimie, widok pałacu Dawida, tygrys i inne zwierzęta) i napisami hebrajskimi. Na wysokości Aron Hakodesz znajdują się inskrypcje w języku hebrajskim, malowane farbą klejową. Osobliwe jest wyobrażenie pałacu Dawida – autor malowidła prawdopodobnie posłużył się widokówką. Sądził, iż maluje pałac Dawida, podczas gdy w rzeczywistości namalował klasztor Karmelitów w Jerozolimie. W narożniku dobudowane kręte schody prowadzą na strych. Spełniała funkcje obronno-obserwacyjne. Od strony południowej znajdowała się przybudówka, w której mieściła się sala modlitewna dla kobiet. W przybudówce zachodniej funkcjonował cheder rabbiego Szymona Nosla, siedziba stowarzyszenia dobroczynnego Jad Harutzim oraz Zgromadzenia Rzemieślników Żydowskich.

Galeria zdjęć

Kliknij na miniaturkę, aby zobaczyć zdjęcie w całości.

Wokół synagogi rozciągała się dzielnica żydowska. Był tu m.in. pałac rabinacki, a w nim także bóżnica i ośrodek studiów Tory, założony z inicjatywy Menachema Mendla. Pałac rabinacki był jednym z najładniejszych domów w mieście. Zbudował go dla siebie i swoich następców cadyk Cwi Hirsz. Wewnątrz urządzony z przepychem: marmurowe kominki, mozaiki na podłogach. W pobliżu rabinówki był też cheder, przytułek dla ubogich chasydów oraz szpital i mykwa (nad rzeką). Przed wojną żyło w Rymanowie ok. 2 tys. Żydów, którzy stanowili ok. 40% mieszkańców, zajmowali się handlem i rzemiosłem. Wszystko zniszczyli hitlerowcy. W czasie II wojny światowej hitlerowcy w synagodze urządzili magazyny; najpierw zrabowanego Żydom mienia, a później zboża. Wyposażenie synagogi splądrowano, święte księgi spalono. Świątynia ucierpiała w wyniku działań wojennych w 1944 roku, po wojnie rozebrano dach, co spowodowało szybką dewastację bożnicy. W 1957 roku, po pożarze, rozbiórce uległy elementy murowanej zabudowy. Budynek znajdował się w stanie ruiny.

Aktualnie synagoga jest własnością społeczności żydowskiej. Samorząd przekazał ją Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Nowojorski Związek Żydów Rymanowskich (stowarzyszenie Chasydów Rymanowskich) wraz z Fundacją Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego w Polsce, władzami miasta i powiatu oraz konserwatorem zabytków powzięli decyzję o odbudowie synagogi. Wiosną 2005 roku rozpoczął się remont XVII-wiecznego budynku. Odbudowano zwieńczenie murów i dach, wstawiono okna i drzwi, a wewnątrz położono posadzkę. Jest to pierwszy w powojennej historii Polski przypadek odbudowy synagogi w celach sakralnych (pierwotny wygląd i charakter kultowy). Będą ją odwiedzać chasydzi pielgrzymujący do grobu cadyka Menachema Mendla. Ma służyć także jako centrum edukacji i dialogu między religiami.

Chasydzi w Rymanowie

Na przełomie XVIII i XIX wieku Rymanów stał się jednym z ważniejszych ośrodków myśli i nauki chasydzkiej w byłej Galicji, głównie za sprawą słynnego cadyka Menachem Mendla zwanego Mendełe z Rymanowa (1745-1815).

Menachem Mendel, syn Józefa, należał do grona najbardziej znanych cadyków zachodniogalicyjskich. Urodził się w 1745 r. we Władysławowie. Studiował w Berlinie, a później został uczniem rabina Szmelke Horowitza z Nikolsburga (Mikulov na Morawach), gdzie jego towarzyszami studiów byli Magid z Kozienic i Widzący z Lublina. Trafił też do Elimelecha z Leżajska, po którego śmierci jego uczniowie pozostali przy rabinie Mendlu. Po krótkim zamieszkaniu w Przytyku przeniósł się do Rymanowa, gdzie pozostał do końca życia, zyskując sławę przywódcy tamtejszych chasydów, cadyka i cudotwórcy.

Galeria zdjęć

Kliknij na miniaturkę, aby zobaczyć zdjęcie w całości.

Zmarł w 1851 r., pochowany został na miejscowym cmentarzu. Słynął z ascetycznego trybu życia oraz daru jasnowidzenia. Uważano, że ma moc leczenia chorych. Zjeżdżali do niego Żydzi z całej Europy a także ludność nieżydowska. Jego uczeń, reb Ezehiel Panet z Karlsbergu w Siedmiogrodzie spisał i opublikował jego nauki i myśli.

Cadyk Mendel jest autorem słynnego zdania: Wielkość chleba powinna być dopasowana do wielkości głodu, a nie do ceny. Miał je z oburzeniem wypowiedzieć, kiedy pewnego razu zobaczył, jak biedacy, przychodzący do jego domu po wsparcie, otrzymali chleby mniejsze niż zwykle.

Na szczycie rymanowskiego kirkutu stoją dwa ohele, grobowce: cadyka Menachema Mendla i jego żony oraz cadyka Cwi Hirscha i jego syna cadyka Józefa Friedmana. Oba groby są celem pielgrzymek Żydów z wielu krajów. Chasydzi przybywają tutaj na rocznicę śmierci cadyka (jorcait), każdego roku 19 Iyara (według kalendarza żydowskiego). Szukają tu duchowego wsparcia i składają swoje spisane na karteczkach („kwitłech”) prośby. Chasydzi wierzą, że raz w roku dusza każdego zmarłego powraca do miejsca, gdzie pogrzebane jest ciało. Cadyk zstępuje w okolice swego grobu, czyta wszystkie „kwitłechy” i wstawia się za modlącymi u Boga. Kiedyś „kwitłech” pisało się własnoręcznie. Teraz w walizeczkach rabinów znajdują się prośby nadesłane e-mail’em albo SMS-em przez wyznawców, którzy sami nie mogli wyruszyć z pielgrzymką do grobu cadyka.

Także w tym roku kilkuset Żydów z całego świata przyjechało do Rymanowa, aby odwiedzić grób cadyka Menachema Mendla, z okazji przypadającej 191. rocznicy śmierci sławnego w dawnej Galicji mędrca. Modlitwom przewodniczył praprawnuk rymanowskiego cadyka, rabin Abraham Reich z Nowego Jorku.