Do 14.01: Badania archeologiczne krakowskiego Rynku - wystawa

Muzeum Podkarpackie (ul. Piłsudskiego 16) zaprasza do obejrzenia wystawy czasowej o badaniach archeologicznych prowadzonych na krakowskim Rynku w 2004 r. Na ekspozycji prezentowane są odkryte relikty i plansze. Wystawę obejrzeć można do 14 stycznia 2007 r.

Krakowski Rynek podczas badań archeologicznych

Rynek krakowski wytyczony został w ramach wielkiej lokacji Krakowa w 1257 r. Nowe miasto i Rynek - jego główny plac targowy - założono w miejscu osad przygrodowych z wczesnego średniowiecza. Na ich terenie znajdował się również kościół św. Wojciecha (istniejący w tym miejscu od około 1000 roku), cmentarz przykościelny złożony z kilku mniejszych lub większych skupisk grobów, a także drewniana zabudowa mieszkalna i gospodarcza rozlokowana wokół wszystkich przedlokacyjnych zespołów sakralnych (kościół Mariacki, św. Jana, św. Wojciecha, Wszystkich Świętych, klasztor Dominikanów i Franciszkanów).

Fragment ekspozycji w Muzeum Podkarpackim w Krośnie

Źródła historyczne informują nas, że w czasie najazdu tatarskiego w 1241 r. osady położone poza fortyfikacjami grodu książęcego na Wawelu i podgrodzia Okół uległy spustoszeniu, zaś zabudowa drewniana została spalona. Wydarzenie to mogło później ułatwić księciu Bolesławowi Wstydliwemu akcję zakładania nowego miasta na obszarach znajdujących się na północ od zespołu grodowego. Po najeździe tatarskim na tym obszarze pozostało prawdopodobnie tylko kilka murowanych obiektów architektonicznych (min. kościoły św. Wojciecha, Najświętszej Marii Panny, św. Jana), które trzeba było wpisać w sieć nowowytyczonych ulic i placów.

Skarby krakowskiego Rynku: główka maszkarona w trakcie odkrywania

Rynek Główny wytyczony został w trakcie lokacji miasta w 1257 r. i od tego czasu stanowi centralny punkt handlowy Krakowa. W kolejnych stuleciach na jego powierzchni powstało kilkanaście różnorodnych obiektów o charakterze handlowym i reprezentacyjnym. Do XVIII wieku pokryły one zwartą zabudową niemal całą powierzchnię największego w Europie średniowiecznego Rynku.

Obecny kształt - placu o charakterze reprezentacyjnym i handlowym - nadano mu dopiero po wielkich porządkach wykonanych w XIX w. Rozebrano wówczas większość budowli wznoszonych na Rynku od XIII do XIX w., pozostawiając tylko Wieżę ratuszową z niewielkim odwachem, gmach Sukiennic oraz przedlokacyjny kościół św. Wojciecha. W latach 1875-1879 prace przy porządkowaniu Rynku zakończono przebudową Sukiennic i wybrukowaniem placu, chodników oraz ulic. Dopiero w latach 1961-1963 przeprowadzono przebudowę jego nawierzchni oraz podziemnych instalacji, zaś uwieńczeniem tych robót była budowa skansenu archeologicznego pod kościołem św. Wojciecha oraz odtworzenie piwnic istniejących w średniowieczu pod ratuszem.

Plakietka miedziana z alfabetem

Obecny remont rozpoczęto w 2002 r., a drugi etap prac budowlanych objął zachodnią połowę placu rynkowego i realizowany był w 2004 r. Całkowicie nowym odkrytym wówczas obiektem był kanał technologiczny zlokalizowany wzdłuż zachodniej ściany Sukiennic, wzniesionej w latach 1875-1879. Znajdował się on w miejscu przekopów kanalizacyjnych z okresu międzywojennego i z początku lat 50-tych XX stulecia. W wykopie tym oraz w przylegających do niego odcinkach wykopów kanalizacyjnych natrafiono na niezakłócone warstwy kulturowe z późnego średniowiecza. W miejscu ich odkrycia przeprowadzono systematyczne badania archeologiczne, które doprowadziły do rozpoznania niezwykle interesujących budowli drewnianych z końca XIII i początku XIV w. oraz powiązanych z nimi nawarstwień.

Fragmenty naczyń i sztućców odkrytych podczas prac na krakowskim Rynku

Prace instalacyjne, niwelacyjne i budowlane z 2004 r. pozwoliły odkryć korony murów budowli, które były zlokalizowane w zachodniej części średniowiecznego placu rynkowego. Były wśród nich:
• relikty zachodniej i północnej partii gotyckiego oraz renesansowego Ratusza i kabatów. Budowle te były wznoszone w kilku etapach od początku XIV do XVI w., a rozebrano je w 1820 r. po bardzo starannym zinwentaryzowaniu;
• mury neogotyckiego odwachu. Obiekt ten wzniesiono po południowej stronie Ratusza w1782 r. 100 lat później władze austriackie zbudowały w jego miejscu nowy odwach, który przetrwał do rozbiórki w 1946 r.;
• pozostałości fundamentów renesansowych Kramów Szewskich. Obiekt ten powstał w początku XVI w. z zastosowaniem tzw. techniki oszczędnościowej (z posadowionymi na calcu filarami oraz z opartymi na nich łękami odciążającymi;
• fundamenty kolumnady zbudowanej przez T. Prylińskiego po zachodniej stronie Sukiennic oraz relikty gotyckich kamieniczek zwanych Syndykówką i Postrzygalnią (z XIV – XV w.). Obiekty te zlikwidowano w trakcie przebudowy Sukiennic w XIX w. Z ich murów, a zapewne także z Kramów Szewskich pochodziły różnorodne detale architektoniczne, które w latach 1875 - 1878 wykorzystano we wznoszonych wówczas fundamentach Sukiennic;
• renesansowa studnia i piwniczka znajdująca się prawdopodobnie pod drewnianymi kramami (olejnymi, powroźniczymi i solarzy) z XVIII w., podmurówki ścian drewnianych kramów z XVII lub XVIII w., rozbite kanały blokowe z XIX w. oraz niewielkie płaty bruków stanowiących nawierzchnię w ostatnich latach XIX i 1 połowie XX w.

Rogowe kości do gry

Odkryto również ogromne ilości zabytków archeologicznych reprezentujących prawdopodobnie niemal wszystkie towary, którymi handlowano na średniowiecznym rynku. Były wśród nich plecionki z wikliny, sznury i sznurki z roślin włóknistych, przędza lub frędzle, skorupki jaj, włosie z końskiego ogona, sierść zwierzęca, ptasie pióra, ścinki tkanin lnianych, wełnianych i bawełnianych, przedmioty z drewna, łyka i kory, przedmioty z kości i rogu, przedmioty gliniane, a także zabytki z żelaza i metali kolorowych. Do okazów niezwykłych i niepowtarzalnych z badań na innych stanowiskach średniowiecznych należą drewniane miecze-zabawki, drewniane kółka do wózków (zabawek), miniaturowe kości do gry, płytka miedziana z pełnym alfabetem łacińskim, relikwiarz skórzany z gotyckimi napisami i ornamentem wytłaczanym, fragmenty figurek glinianych (m.in. głowa maszkarona z attyki Sukiennic ?!), dębowy pion murarski (?), obuwie skórzane zdobione ażurem, mozaikowa płytka szklana oraz paciorki z koralowca i bursztynu.

Ciżemki odnalezione pod płytą krakowskiego Rynku

W nawarstwieniach tych zachowały się również podwaliny drewnianych kramów z XIV w., zlokalizowanych równolegle do północnej części Sukiennic. Były to budowle o konstrukcji szkieletowej, wzniesione w pierwszych latach XIV stulecia Budowle te zlikwidowano w XV w., zaś w ich miejscu zbudowano kramy garncarskie, rybne, sadelne i piekarskie, które przetrwały do XIX w.

Prace archeologiczne przy krakowskich sukiennicach

W trakcie badań archeologicznych uzyskano ponad 35 tysięcy zabytków pochodzących z późnego średniowiecza, a także ogromne ilości materiałów do badań paleobotanicznych, palinologicznych, paleozoologicznych, dendrochronologicznych i mineralogicznych. Wśród tych zabytków dominowały fragmenty naczyń glinianych oraz różne przedmioty wykonane z materiałów organicznych (około 2400 okazów), natomiast - jak na ironię (potwierdzającą powiedzenie o krakowskich centusiach) - niezwykle rzadko pojawiały się monety. A więc plac handlowy nie był miejscem gubienia, lecz wydawania pieniędzy. Wśród 29 numizmatów znaleziono tylko kilka monet średniowiecznych, pozostałe pochodziły z XVII i XVIII w.