Do 31.10: Wieś w malarstwie polskim - wystawa w Muzeum Podkarpackim

Muzeum Podkarpackie w Krośnie zaprasza do obejrzenia wystawy "Wieś w malarstwie polskim". Prezentowane prace pochodzą ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Lesznie. Wystawa czynna jest do końca listopada.

Tematyka wiejska w malarstwie polskim usamodzielniła się dopiero w drugiej połowie XVIII wieku. Wcześniej motywy wiejskie pojawiały się rzadko jako nie dość „wzniosłe” i niegodne „sztuki wielkiej”, traktowane więc były bardzo umownie zarówno postacie występujące w scenach ludowych jak i wiejskie tło pejzażowe.

Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku zainteresowanie artystów tą tematyką, obserwacja życia, pracy i zwykłego wiejskiego dnia doprowadziły do tego, że wieś stała się samodzielnym tematem w sztuce. Jeszcze na przełomie XVIII i XIX wieku bardzo rzadko pojawiały się realistyczne ujęcia tego tematu. Początkowo były to więc relacje plastyczne w tonie nieco naiwnym, bez ostrości spojrzenia i reakcji na pewne zjawiska społeczne znamienne dla polskiej wsi.

Kiedy więc problem chłopski zaistniał na dobre, to nagle okazało się, że stał się on „prozą realizmu” i na nowo został transponowany na grunt Młodopolski, ale już w formie czysto zewnętrznej. Zainteresowanie folklorem podtrzymywała również nieco młodsza generacja malarzy m.in. Włodzimierz Tetmajer, Stanisław Dębicki, Fryderyk Pautsch, Kazimierz Sichulski, Władysław Jarocki i inni.

Artyści szukali w motywach ludowych świeżych podniet artystycznych. Uważali, że dotychczasowe tematy malarskie są opatrzone i banalne, wierzyli, że świeżość i żywiołowość folkloru mogłyby sztukę odrodzić.

Innym istotnym argumentem dla tej epoki, przemawiającej za słusznością korzystania z motywów ludowych, był obowiązek patriotyczny. W tradycjach sztuki ludowej tkwiła, ich zdaniem, polska odrębność. Podchwycenie i wykorzystanie tych tradycji otwierało szansę stworzenia polskiej sztuki narodowej, dającej się łatwo odróżnić na arenie wystaw światowych, a jednocześnie mogącej posłużyć do przekonania świata o niezależności kulturalnej polskiego artysty.

W tej sytuacji fascynacja sztuką ludową i ludem posunęła się aż do egzaltacji. Pojawiło się zjawisko tzw. „chłopomani”, przybierało ono formy wręcz masowe. Artyści żenili się z chłopkami, przenosili się do chat – jak Włodzimierz Tetmajer czy Lucjan Rydel, sztuka i kultura zostały całkowicie zdominowane tematami przyrody i wsi. Włodzimierz Tetmajer, od chwili gdy związał się z Bronowicami, malował głównie kolorowe sceny z życia wsi. Była to wieś pogodna, malowana barwami, soczystymi plamami rzucanymi energicznie na płótno. Komentował ją z pozycji inteligenta urzeczonego przysłowiową „tężyzną polskiego chłopa”.

Można by dziesiątkami wymieniać artystów malujących chłopów z podkrakowskich Bronowic, górali z Zakopanego, Hucułów, dziewczyny ukraińskie, pola w śniegu, pola z kwiatami, żniwa i kopania buraków.

W Polsce w drugiej połowie XIX wieku istniała tradycja uzupełniania studiów artystycznych w Monachium, które obok Paryża i Wiednia było wtedy najprężniejszym centrum artystycznym Europy. Polskich artystów pociągały wspaniałe, otwarte dla publiczności zbiory sztuki i Królewska Akademia Sztuki, zatrudniająca profesorów reprezentujących rozmaite postawy. Do studiowania w Monachium Polaków dodatkowo zachęcała liberalna i życzliwa atmosfera w pracowniach profesorów Akademii, gdzie z czasem pozwolono polskim artystom uczestniczyć w wystawach na prawach odrębnej polskiej grupy, w ramach monachijskiej organizacji. Najlepsi monachijczycy zadziwiają jakością warsztatową swego malarstwa, rozmachem, umiejętnością wywoływania nastroju, i to nie tylko w czołowych swoich realizacjach, a nawet w replikach tworzonych dla pieniędzy. Wtedy też realiści tworzyli niewątpliwie awangardę polskiej sztuki i takie też prace są prezentowane.

Na wystawie dominują malarze „nurtu monachijskiego” tworzący od połowy XIX wieku: Ajdukiewicz, Augustynowicz, czy Wywiórski oraz późniejsze naśladownictwa monachijczyków w osobach: Gibińskiego, Potrzebowskiego czy Setkowicza.

Wystawione prace mają w sobie akcenty krytyczne, lecz także są afirmacją istniejącego stanu rzeczy. Tworzone niejednokrotnie przez nowatorskich rysowników i malarzy, ukazują cechy narodowe, odrębność obyczaju i sposobu życia na tle rodzimego pejzażu. Modelami malarzy w głównej mierze byli chłopi z Królestwa, ze wschodu i z południa Polski, a wątki tematyczne przedstawiają obyczaje i problemy tych regionów. Natomiast nie cieszyli się zainteresowaniem artystów włościanie z Wielkopolski, nieatrakcyjne też było przedstawianie nowoczesnej i zamożnej wsi z ziem pod zaborem pruskim. Stąd obraz wsi polskiej, jakkolwiek wierny w szczegółach, tkliwy i malowniczy, jest nieco tendencyjny.