Do 30.09: Polesie z połowy XX w. - wystawa fotografii

Muzeum Podkarpackie w Krośnie (ul. Piłsudkiego 16) zaprasza na wystawę "Ważne chwile. Helena Nikołajczyk – poleska fotografka". Ekspozycję zdjęć z lat 40. i 50. XX wieku tworzą zbiory prof. Krzysztofa Hejke. Wystawa będzie czynna do końca września 2013.

Zdjecia ze zbiorów prof. K. Hejke należą do prawdziwych rzadkości

Wystawa fotografii Heleny Nikołajczyk jest pierwszą publiczną ekspozycją jej prac. Fotografka ta, urodzona w 1923 r. w rodzinie prawosławnej w Czemorynie na Polesiu (kresy wschodnie II RP), ukończyła 5 klas szkoły powszechnej w poleskich Toborkach. Dwukrotnie owdowiała. Jej pierwszy mąż poległ w kampanii wrześniowej w 1939 r. pod Poznaniem, a drugi, wcielony do armii sowieckiej, zginął na froncie zabajkalskim.

Helena Nikołajczyk zaczęła fotografować w 1946 r. Środki na zakup aparatu fotograficznego uzyskała po sprzedaży krowy. Na targu w Pińsku kupiła podręcznik dla samouków fotografii, wydany w języku rosyjskim w Petersburgu, z którego nauczyła się robić zdjęcia. Drewniany statyw do aparatu wykonany został przez rodzinę.

Uwiecznione przez fotografkę uroczystości rodzinne Polesian

Materiały fotograficzne pozyskiwała na drodze wymiany za jaja, ser i masło w laboratorium zdjęć rentgenowskich w Pińsku, do którego z rodzinnej wsi docierała po 30 km piechotą. Zdjęcia kopiowała stykowo w prymitywnych drewnianych ramach. Papier fotograficzny naświetlała odsłaniając okno pracowni zasłoną z koca.

Jako fotografka prymitywistka wytworzyła niepowtarzalny styl polegający na przenikaniu się starej kultury poleskiej i nowej opartej na kulturze masowej, wprowadzonej przez Związek Sowiecki po II wojnie światowej na terenach dawnych kresów wschodnich Rzeczypospolitej. Ten typ obrazowania w fotografii jest czymś wyjątkowo rzadko spotykanym.

Sowiecka gwiazda na czapce to na powojennym Polesiu stały widok

Autorka fotografowała mieszkańców wsi poleskich z rejonu Pińska od polowy lat 40. aż do końca lat 50. XX wieku. czasem pozowali na tle kotary, a czasem w naturalnym otoczeniu.

Nikołajczyk wykonywała większość zdjęć w chwilach niezwykłych, takich jak śluby, uroczystości rodzinne czy pogrzeby. Na fotografiach ślubnych dobrze widać styk kultur - kobiety pozują w tradycyjnych poleskich słomianych wianuszkach, a mężczyźni w nowych sowieckich garniturach.

Profesja przynosiła Nikołajczykowej należyte utrzymanie i prestiż społeczny, lecz końcem lat 50. NKWD niestety zakazało jej działalności fotograficznej.

Prezentowane w Muzeum Podkarpackim zdjęcia stanowią jedyną znaną i zachowaną dokumentację fotograficzną prowincjonalnego Polesia po zakończeniu II wojny światowej. Przedstawiają również przenikanie się dwóch kultur i systemów politycznych.