Listopad-grudzień: Trzeciescy - wystawa historyczna

Muzeum Podkarpackie udostępnia ekspozycję poświęconą wyłącznie Trzecieskim herbu Strzemię. Wystawa prezentuje bowiem kolekcję pamiątek rodzinnych i narodowych o charakterze historycznym, artystycznym i naukowym. Muzeum wydało także wydawnictwo, które jest zarysem dziejów i sylwetek tej rodziny ziemiańskiej.

Jan Wojciech Trzecieski (1855-1909) wg portretu olejnego Jana Bąkowskiego z 1909 r. (ilustracja ze zb. rodziny Trzecieskich)

Sięgające XVIII w. ściślejsze i bezpośrednie związki Trzecieskich z regionem krośnieńskim dotyczą także dwu następnych stuleci (do 1945). Obecnie jednak są w dużej części zapomniane. Rozproszenie, sygnalny lub zdawkowy charakter informacji zachowanych w źródłach i literaturze nie dawał dotąd badaczom i miłośnikom regionu pełniejszego spojrzenia na losy tej rodziny. Także system istniejący w Polsce przez długie lata po II wojnie światowej w żaden sposób nie preferował tematyki, która pełniejszym strumieniem i w szerszym zakresie informowałaby o zasłużonych dla regionu rodzinach szlacheckich. Stąd pozostający w ukryciu temat nie mógł przebić się na światło dzienne i pojawić w krwiobiegu życia społecznego.

Dzięki wystawie oraz wydawnictwu zbiory i materiały, znajdujące się dotąd w zaciszu domowych pomieszczeń Trzecieskich i ich zakamarków, funkcjonujące tylko w kręgu członków rodziny i pozostające w ich prywatnym użyciu, przestają mieć charakter wyłącznie hermetyczny. Trafiając do widza i czytelnika treścią i cennymi realiami, rzucają snop światła na często wręcz nieznaną przeszłość rodziny. Dokumentują też wkład jej członków w społeczno-polityczne, gospodarcze i kulturalne oblicze dziejowe regionu.

Pierwszym z antenatów linii miejsteckiej, który związał się z okolicami Krosna przed ponad dwustu laty był Jakub Trzecieski. Przyszedł on na świat w 1766 r. w Ladzinie pod Rymanowem, który dzierżawili rodzice - Stanisław i Wiktoria z Dramińskich. Ten żołnierz walczący w wojnie toczonej z Moskalami w obronie Konstytucji 3 Maja (1792) i uczestnik insurekcji kościuszkowskiej (1794) był także przedsiębiorczym, pełnym inwencji gospodarzem. Kupując dwie wioski - Miejsce (obecnie Piastowe) i Lubatówkę (1791), faktycznie zakorzenił rodzinę w podkrośnieńskiej okolicy. W Miejscu na pewno urodziło się czworo z siedmiorga jego dzieci - Stanisław (1808), Hieronim (1809), Katarzyna (1811) i Henryk (1814). Z woli Jakuba dziedzicem dóbr został ożeniony z Marceliną z Jędrzejowiczów syn Stanisław, żołnierz z 1831 r. W Miejscu przyszło na świat troje z czworga ich dzieci - Helena (1840), Jakub (1842) i Katarzyna (1845; późniejsza felicjanka s. Kolumba).

Wieś tę nabył jednak z czasem (1862) stryjeczny brat Stanisława - Tytus Trzecieski, od r. 1834 dziedziczący dobra - Polanka (obecnie dzielnica Krosna) i Świerzowa Polska, które jeszcze w 1803 r. nabył jego ojciec Jan Michał (od 1817 członek Stanów Galicyjskich). Tenże Jan Michał Trzecieski, po przejęciu z rąk teścia kompleksu kilku wsi w Beskidzie Niskim (1807) oraz zakupieniu Przybówki z częścią Widacza pod Frysztakiem (1821), stał się właścicielem sporych dóbr. Jego dwaj patriotycznie usposobieni synowie, których miał z Magdaleną z Wiktorów, cieszyli się w połowie XIX w. najlepszą sławą jako wybitni przedstawiciele rodziny.

Starszy Franciszek, urodzony w Polance (1807), a wykształcony w Wiedniu, brał udział w powstaniu listopadowym, był wytrawnym parlamentarzystą (członek Stanów Galicyjskich; poseł na Sejm Krajowy Galicyjski), aktywnym uczestnikiem wydarzeń w dobie Wiosny Ludów, inicjatorem i kuratorem powołanego do życia w Krakowie Towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń od ognia (1860). Zanim kupił część Gorajowic pod Jasłem (1836), gdzie osiadł, związany był z ojcowskim dworem w Polance, gdzie przyszły na świat córki Ludwina (1833) i Magdalena (1836).

Wspomniany wyżej młodszy Tytus, chociaż urodzony w Bażanówce pod Sanokiem (1811), a gruntownie wykształcony w Niemczech (Lipsk, Berlin, Mõglin, Hohenheim), szacunek i szczere uznanie środowiska zdobył pracując i działając w podkrośnieńskiej okolicy. Z dworem w Polance związały go dramatyczne przeżycia osobiste z czasów rabacji chłopskiej (1846), których uczestnikiem był wtedy bawiący w gościnie jego przyjaciel poeta Wincenty Pol. Trzecieski, współpracujący z Ignacym Łukasiewiczem i Karolem Klobassą na niwie tworzenia zrębów przemysłu naftowego, przeszedł do historii jako jeden z pionierów tego wiekopomnego dzieła. Także jako animator działań społecznych na rzecz środowiska pozostaje do chwili obecnej najbardziej znanym i popularnym przedstawicielem rodziny. Nie bez powodu wszystkich trzech pionierów nafty obdarzyła równocześnie Rada Miejska pierwszym w dziejach Krosna tytułem jego honorowych obywateli (1866). Z żoną Anną z Węgleńskich głęboko religijny Tytus cieszył się w Polance przyjściem na świat trojga dzieci - Adama (1850), Marii (1853) i Jana Wojciecha (1855).

Pozostający w stanie bezżennym Adam, dziedzic Polanki i Świerzowej, był z końcem XIX w. członkiem krośnieńskiej Rady Powiatowej. Przez szereg lat działał też w regionie i poza nim jako aktywny przedsiębiorca naftowy oraz członek różnych korporacji gospodarczych. Natomiast Maria tylko okresowo dziedziczyła Miejsce i Lubatówkę (do 1881), bo dobra te przejął wtedy od niej brat Jan Wojciech Trzecieski, jeden z najwybitniejszych reprezentantów rodziny. Ten prawnik wykształcony w krakowskiej Wszechnicy Jagiellońskiej był równocześnie pasjonatem zdradzającym niemałą słabość do historii. Cenił wszystko, co tchnęło przeszłością, stąd jego przywiązanie do gromadzenia pamiątek, badań i studiów. Dzięki niemu przybył do Miejsca i objął probostwo (1892) salezjanin Sługa Boży ks. Bronisław Markiewicz, przyszły założyciel Zgromadzeń Św. Michała Archanioła (na wystawie jego ornat mszalny fundacji Trzecieskich). Trzecieski, przez długie lata poseł na Sejm Krajowy Galicyjski we Lwowie (1889-1909), pełnił też funkcję zastępcy członka Wydziału Krajowego (1903-1908). Równocześnie w krośnieńskiej Radzie Powiatowej działał jako radny (od 1884) oraz pełnił zaszczytną funkcję jej wiceprezesa (1888-1898). Ze związku z Urszulą z Łętowskich urodziło się w Miejscu pięcioro dzieci. Były to: Anna (1888), Krystyna (1890), Elżbieta (1900), Maria (1902) i Tytus (1906); tylko Teresa (1894) przyszła na świat w Krakowie.

Przedwczesny zgon Jana (1909) sprawił, że na barki Urszuli Trzecieskiej spadły trudne problemy rodzinne w czasie obu wojen światowych i dzielącego je międzywojnia. W tym schyłkowym okresie pobytu Trzecieskich w rodzinnej miejscowości wiernie sekundował matce jej jedyny i najmłodszy syn Tytus, ojciec ostatnich potomków rodziny - Jana (1937) i Jolanty (1939) - którzy przyszli na świat w Miejscu Piastowym. Natomiast wyrzuconą z domu w wieku 79 lat wdowę po Janie Trzecieskim dopadł tułaczy los w ostatnich miesiącach życia.

Konkludując, trzeba zaznaczyć, że inicjator i twórca wystawy oraz autor wydawnictwa krakowski historyk dr Marian Wolski, jest po kądzieli potomkiem rodziny Trzecieskich. Jego babka Maria, która szczęśliwie uratowała i zabezpieczyła większość eksponowanych na wystawie pamiątek rodzinnych, była córką Jana, a wnuczką Tytusa Trzecieskiego. Potomkowi rodziny, który jej przeszłość bada i dokumentuje, należą się słowa wdzięczności. Sięgnął bowiem do cennego zasobu archiwaliów domowych i wzbogacił je często nieznanymi a wyrastającymi z tradycji przekazami i informacjami krewnych. Wystawa natomiast swoimi walorami poznawczymi i estetycznymi zainteresuje wszystkich, którym bliska lub przynajmniej nieobojętna jest mała ojczyzna ze sprawami i ludźmi z nią niegdyś związanymi.