Do lutego: Legiony Polskie w Karpatach - wystawa

Muzeum Podkarpackie (ul. Piłsudskiego 16) zaprasza na wystawę "Legiony Polskie w Karpatach Wschodnich", która trwać będzie do lutego 2016. 25 listopada (środa) o godz. 17:00 odbędzie się spotkanie muzealne z doktorem Janem Skłodowskim - autorem wystawy.

Prezentowana aż do lutego wystawa czasowa dotycząca walk II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich składa się z zespołu plansz z reprodukcjami zdjęć i dokumentów z okresu walk na odcinku karpackim na przełomie 1914 i 1915 r. Uzupełnieniem wystawy jest pokaz broni, ekwipunku wojskowego, odznak, archiwalnych publikacji książkowych i pocztówek oraz pamiątek związanych z walkami II Brygady Legionów Polskich.

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku, zwanej wtedy Wielką Wojną, niósł oprócz ofiar i zniszczeń także nadzieję na odrodzenie Polski. Starły się bowiem ze sobą zaborcze mocarstwa – Austria, Prusy i Rosja. Jak się po czterech latach zmagań okazało - wszystkie trzy były przegranymi.

Oddziały Legionów Polskich, znajdujące się po południowej stronie Karpat, należało przeprowadzić na ich północną, galicyjską stronę. Z uwagi na brak odpowiedniej dla potrzeb wojskowych drogi - takiej, po której mogłyby przemieszczać się juczne tabory i pojazdy kołowe - należało taki trakt w jak najkrótszym czasie zbudować. Poprowadzono ją śladem istniejącego szlaku karpackiego, wiodącego z Doliny Płajskiej do Doliny Rafajłowca, ku Rafajłowej (dzisiejsza Bystrycia na Ukrainie) przez graniczną przełęcz Rogodze Wielkie. Prace, rozpoczęte 16 października 1914 r., trwały zaledwie 53 godziny. Dzięki ogromnemu wysiłkowi oddziału saperów zwanych pionierami, stanowiącymi z robotnikami ok. 1000 osób, zbudowano 7-kilometrową trasę. Zużyto ok. 1000 m3 drewna na mostki, wiadukty i estakady oraz wyłożenie drogi układanymi w jej poprzek okrąglakami. 28 października 1914 r., legioniści wznieśli na przełęczy pamiątkowy drewniany krzyż. W okresie międzywojennym Rogodze Wielkie zaczęto nazywać Przełęczą Legionów. Nazwa ta utrwaliła się, weszła do nazewnictwa kartograficznego i zachowała się do dnia dzisiejszego.

Stanisław Janowski "Podczas bitwy w Rafajłowej" - kartka pocztowa, reprodukcja rysunku z 1915 r.

Pierwsi legionowi żołnierze dotarli do celu 11 października 1914 r., by w dniu następnym stoczyć zwycięską potyczkę ze stacjonującym we wsi rosyjskim oddziałem. Dzień później do Rafajłowej przybył kpt. Józef Haller, dowódca 3. Pułku Legionów w sile dwóch kompanii, a niedługo potem inne, podległe mu oddziały. Po bitwie stoczonej 29 października 1914 r. pod Mołotkowem znalazły się tam także inne bataliony Legionu Polskiego. W najbardziej znaczącej bitwie z tego okresu stoczonej o Rafajłową z silnymi oddziałami rosyjskimi poległo 100 żołnierzy rosyjskich, 300 zostało rannych, przy dwudziestokrotnie mniejszych stratach własnych.

Okres pobytu polskich oddziałów w Rafajłowej od października 1914 do początku lutego 1915 r. charakteryzował się stabilizacją w utrzymaniu faktycznej polskiej władzy na tym obszarze. Ten pierwszy od czasów rozbiorów całkowicie suwerenny obszar odradzającej się ojczyzny nazwali legioniści "Rzecząpospolitą Rafajłowską".

Wojciech Kossak "Patrol ułanów w Karpatach" - kartka pocztowa, reprodukcja obrazu z 1916 r.

W marcu 1915 r. Grupa Hallera znalazła się w Kołomyi, tam też połączyła się z legionowymi oddziałami, które wcześniej opuściły Rafajłową dla odbycia walk na Huculszczyźnie. Tak powstała II Brygada Legionów Polskich, zwana Karpacką lub Żelazną, dla podkreślenia hartu i wytrwałości tych oddziałów w walkach prowadzonych w skrajnie trudnych górskich warunkach karpackiej zimy.

Pomniki legionowe na terenie Karpat Wschodnich zarówno te zachowane jak i odbudowane są świadectwem tamtych dni i daniny krwi złożonej Ojczyźnie przez młodego polskiego żołnierza.

Okopy legionistów nad Nadwórną (rys. F. Zajchowski)

Spotkanie muzealne z Janem Skłodowskim - autorem wystawy - odbędzie się 25.11 (środa), godz. 17:00 - wstęp wolny.

Jan Skłodowski - historyk, dr nauk humanistycznych Uniwersytetu Warszawskiego, fotografik, pisarz, podróżnik, badacz Kresów. Odbył ponad 50 wypraw badawczo-inwentaryzacyjnych na tereny Litwy, Łotwy, Słowacji i Ukrainy. Jest autorem ponad 100 artykułów oraz licznych wystaw fotograficznych w kraju i za granicą poświęconych ziemiom oraz dziedzictwu kulturowemu terenów wschodnich dawnej RP.

Zabytki prezentowane na wystawie pochodzą ze zbiorów Muzeum Podkarpackiego w Krośnie i kolekcjonerów prywatnych.