Zabytki Krosna

Cmentarz Żydowski

Pierwsze oficjalne wzmianki o ludności wyznania mojżeszowego zamieszkującej Krosno pochodzą z 1851 roku. Silny ruch osadniczy przypada na lata dziewięćdziesiąte XIX i pierwsze dziesięciolecie XX wieku. W 1938 roku Żydzi stanowili 18,5% mieszkańców Krosna.

Cmentarz pierwotnie był usytuowany na obrzeżach miasta. Obecnie nie wiadomo dokładnie, kiedy został założony. Niewątpliwie jego powstanie można powiązać z końcem XIX wieku. W okresie kiedy cmentarz spełniał funkcję cmentarza grzebalnego, charakterystycznym jego elementem była tradycyjna kamienna macewa. Wszystkie one były ustawione w długich szeregach i skierowane na wschód. Cmentarz był ogrodzony murem, wejście prowadziło przez bramę, obok której prawdopodobnie znajdowało się miejsce do obmycia rąk dla osób uczestniczących w obrzędach pogrzebowych.

W 1942 roku na cmentarzu izraelickim rozstrzeliwano krośnieńskich Żydów, w grudniu 1942 w masowej mogile pochowano zamordowanych kilkudziesięciu Żydów, w tym jedynego rabina krośnieńskiej gminy żydowskiej Samuela Ozon Führera. Mogiła ta znajduje się w północno-wschodniej części cmentarza. W czasie wojny cmentarz został ograbiony z większości znajdujących się na nim nagrobków. Od zupełnego zniszczenia cmentarza uchroniło go zdecydowane działanie nielicznych krośnian wyznania mojżeszowego, którzy ocaleli z pogromu II wojny światowej i w 1946 roku odwiedzili rodzinne miasto i odzyskali skradzione macewy.

Obecnie cmentarz żydowski jest jedynym śladem obecności Żydów w Krośnie. Położony jest na Zawodziu przy ulicy Goszczyńskiego - brama na cmentarz znajduje się od strony ul. ks. Sarny. Na cmentarzu zachowało się około 250 macew w różnym stanie. Najcenniejszy jest pomnik Bernarda Münza z 1930 roku przypominający swym kształtem złamaną jabłoń. Na cmentarzu jest pochowany m.in. Abraham Dym - radny miasta Krosna z okresu międzywojennego.

Od 2002 roku cmentarzem opiekuje się Stowarzyszenie "Olszówka". Przez 10 lat prowadziło prace odnowieniowe (www.olszowka.most.org.pl/zydzi) - usunięto kilka ton śmieci, wykonano podstawowe prace ogrodnicze, odnowiono bramę, zamieszczono nowe tablice informacyjne, zabezpieczono studnię, wykonano fotograficzną inwentaryzację obiektu, dzięki pracom odkryto około 120-130 macew, do których wcześniej nie można było podejść, bowiem skrywały je wysokie, gęste zarośla i krzewy. Stowarzyszenie popularyzuje również wiedzę historyczno-kulturową dotyczącą cmentarza i Żydów krośnieńskich organizując zajęcia edukacyjne na terenie cmentarza. Prace odnowieniowe zostały zakończone w lipcu w 2012 roku. W paŸdzierniku 2012 r. na cmentarzu odbyła się uroczystość upamiętniająca 70 rocznicę zagłady krośnieńskich Żydów z udziałem Naczelnego Rabina Polski Michaela Schudricha, prezydentów Krosna, władz samorządowych i mieszkańców miasta, zorganizowana w ramach imprezy „Czas pamięci pokruszonej”. Obecnie krośnieński cmentarz jest jednym z najlepiej utrzymanych cmentarzy żydowskich na Podkarpaciu.

Tekst: Grzegorz Bożek (przewodnictwo po krośnieńskim cmentarzu żydowskim: ortodoks@wp.pl), fot. Kicay

• Lista zabytków