Zabytki Krosna

Ważniejsze elementy wyposażenia wnętrza kościoła farnego

Wnętrze kościoła farnego

Wnętrze fary krośnieńskiej uchodzi powszechnie za jedno z najbogatszych i najlepiej zachowanych sakralnych wnętrz w Małopolsce. Nagromadzone tak licznie dzieła sztuki dawnej, są przejawem wielowiekowego trwania patronatu artystycznego krośnieńskiego mieszczaństwa i okolicznej szlachty.

Ołtarz główny późnomanierystyczny, wykonany został przez snycerzy krośnieńskich w latach 30-tych XVII w. W jego polu głównym znajduje się obraz Adoracja Trójcy Świętej i Matki Boskiej przez Wszystkich Świętych - dzieło weneckiego malarza działającego w Polsce Tomassa Dolabelli. W niszach między kolumnami monumentalne figury śś. Stanisława bpa i Kazimierza Królewicza. Tabernakulum wczesnobarokowe, przerobione w wieku XVIII, w kształcie ośmiobocznej, centralnej kaplicy kopułowej.

W prezbiterium po stronie lewej wmurowana jest w ścianę późnogotycka tablica epitafijna biskupa przemyskiego Stanisława Tarły (zm. 1544) wykuta w piaskowcu. Po prawej znajduje się architektoniczny, marmurowy nagrobek Jana Skotnickiego, kasztelana połanieckiego (zm. 1621) i jego żony Zofii z Ligęzów Skotnickiej (zm. 1652), utrzymany w kształcie dwukondygnacyjnej nastawy ołtarzowej, z rzeźbami zmarłych klęczących w arkadowej wnęce. To wybitne dzieło sztuki sepulkralnej, wykonane zostało zapewne przez artystów włoskich pracujących dla Zygmunta III Wazy. Po obu stronach prezbiterium ustawione są renesansowo-manierystyczne dwurzędowe stalle radzieckie. Wykonane w początkach XVII wieku przez snycerzy krośnieńskich posiadają niezwykle bogatą dekorację snycerską i malowidła umieszczone w arkadowych zapieckach. Nad stallami na ścianie północnej zachowały się trzy znacznych rozmiarów obrazy z połowy XVII wieku, fundacji Ks. Kaspra Rożyńskiego Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie, Pokłon Trzech Króli oraz Zaśnięcie i Wniebowzięcie Matki Boskiej. Ściany prezbiterium pokrywa ornamentalna polichromia wykonana w roku 1899 przez malarza krośnieńskiego Franciszka Daniszewskiego.

Na wewnętrznej arkadzie łuku tęczowego wmurowane jest wczesnobarokowe epitafium Zofii z Kiellarów Kanafolskiej (zm. 1640). Wykonane z czarnego marmuru dębnickiego posiada owalny portret zmarłej malowany na blasze, umieszczony w przerwanym przyczółku. Na przeciw gotycki obraz na desce Koronacja Matki Boskiej przez Trójcę Świętą - dzieło krakowskiego malarza Jana Wielkiego z lat 70-tych XV wieku. Obraz ten to jedno z najwybitniejszych dzieł średniowiecznego malarstwa tablicowego na terenie kraju. Uwagę zwracają zwłaszcza draperie szat zdobione niezwykle rzadką i kosztowną techniką żywicznych aplikacji.

Powyżej na belce, w arkadzie łuku tęczowego - oddzielającego prezbiterium od nawy kościoła - znajduje się Grupa Pasji z figurą Chrystusa Ukrzyżownego utrzymaną w ponadnaturalnej wielkości i nieco mniejszymi postaciami Matki Boskiej i Św. Jana. To wybitne i ze wszech miar godne uwagi dzieło plastyki gotyckiej, wykonane zostało przez snycerzy krakowskich w początkach XV wieku i jest najstarszym zabytkiem ruchomym zachowanym we wnętrzu kościoła.

Belka z figurą Chrystusa Ukrzyżownego, Matki Boskiej i Św. Jana

Ołtarze boczne przy tęczy to dzieła późnomanierystyczne, bliźniacze, wykonane - podobnie jak ołtarz główny - przez snycerzy krośnieńskich na przełomie lat 30-tych i 40-tych XVII stulecia. W polu głównym nastawy po stronie lewej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, współczesny ołtarzowi, malowany wg ryciny rzymskiego rytownika Antonia Caranzani. W polu głównym ołtarza prawego obraz Adoracja Najświętszego Sakramentu przez przedstawicieli duchowieństwa i stanów świeckich, malowany wg grafiki rytownika antwerpskiego Antoniego Wierixa. Pośród postaci adorujących wyeksponowany został portret Wojciecha Roberta Porcjusza - fundatora ołtarza i obrazu. Powyżej w sześciu tondach obrazowe przedstawienia sakramentów świętych.

Barokowe nastawy ołtarzowe przy drugiej parze filarów nawy wykonane w latach 90-tych XVII wieku, zostały wg tradycji przeniesione z krośnieńskiego kościoła jezuitów, który rozebrano w roku 1807. Za zasuwą ołtarza z lewej ustawiona jest poźnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem (ok. 1520 r.) a w zwieńczeniu tegoż rzeźba nieokreślonej świętej z tego samego czasu. Przy trzeciej parze filarów ustawiono dwie poźnobarokowe nastawy ołtarzowe utrzymane w formie owalnej ażurowej ramy zdobionej wicią roślinną. Wykonali je snycerze krośnieńscy ok. 1713 roku.

Chór muzyczny z połowy XVII wieku z prospektem organowym fundowanym przez Zofię z Ligęzów Skotnicką, został uzupełniony i częściowo zrekonstruowany w początkach XX wieku. W nawie na jednym z północnych filarów przyściennych zawieszona jest manierystyczna ambona ufundowana przez Annę z Hesnerów Porcjuszową. Wykonana po roku 1638, posiada ośmioboczny korpus zdobiony kolumienkami i rzeźbami czterech ewangelistów oraz baldachimem w kształcie wysmukłej latarni z rzeźbą Chrystusa Salwatora w zwieńczeniu. W głębi nawy ustawione są manierystyczne ławki mieszczańskie, fundowane ok. połowy XVII wieku. W płycinach ich przedpiersi namalowano personifikacje trzech cnót kardynalnych: Wstrzemięźliwości, Męstwa i Roztropności oraz trzech cnót teologicznych: Miłości, Nadziei i Wiary. Przy ostrołukowej arkadzie do kaplicy p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej stoi, indywidualnie opracowana, ławka Wojciecha Roberta Porcjusza. Jej baldachim zwieńczony jest kartuszem z gmerkiem Porcjusza, a przedpiersie - zdobione bogatą dekoracja snycerską - wzbogacone zostało malowidłem przedstawiającym personifikację Sprawiedliwości.

Na ścianach i filarach nawy zawieszone jest dwadzieścia kilka obrazów olejnych na płótnie, wykonanych w połowie XVII wieku przez artystów z kręgu Tomassa Dolabelli. Reprezentują one dwa zasadnicze cykle ikonograficzno-ideowe; ewangeliczno-hagiograficzny, na który składają się sceny z życia Chrystusa i świętych chrześcijańskich oraz dydaktyczno-moralizatorski - poruszający aktualne zagadnienia inspirowane ideologią Kościoła czasów kontrreformacji, której apogeum w Polsce przypada na okres panowania Wazów. Na ścianie tęczowej Sąd Ostateczny malowany wg ryciny flamandczyka Jana Sadelera, nad wejściami do kaplic cztery obrazy dostosowane kształtem do ścian: Św. Jerzy malowany wg ryciny Heinricha Ullricha rytownika norymberskiego, Zabójstwo św. Stanisława, Dzwon śmierci namalowany wg ryciny Hieronima Wierixa oraz Niewiasta potępiona za grzechy zatajone. Na filarach wewnętrznych nawy cykl obrazów z życia Chrystusa: Gody w Kanie Galilejskiej malowany wg rycin Martena de Vos, Chrystus w drodze do Emaus, Kuszenie Chrystusa, Cudowny połów ryb, Chrzest Chrystusa w Jordanie oraz liczne obrazy epitafijne, wotywne i alegoryczno-dydaktyczne. Ten unikatowy zespół obrazów tworzy zwartą, nierozerwalną z wnętrzem świątyni całość. Jest doskonałym odzwierciedleniem czasu, w którym powstał - epoki kontrreformacji. Przepojony duchem sarmackim i mieszczańskim, oddziaływuje na patrzącego - tak jak przed wiekami - monumentalnością, dekoracyjnością oraz sugestywnością przekazywanych treści i wątków ideowych.

W kaplicy p.w. śś. Piotra i Pawła, zwanej inaczej Porcjuszów, nakrytej dwoma ośmiodzielnymi kopułami z dekoracją sztukatorską, ustawiono późnomanierystyczny ołtarz fundacji Wojciecha Porcjusza. To wybitne dzieło sztuki sakralnej wykonali przed rokiem 1646 snycerze i malarze krośnieńscy. W jego polu środkowym obraz na desce Przekazanie kluczy św. Piotrowi, w predelli - Nawrócenie św. Pawła, natomiast w zwieńczeniu - Pożegnanie śś. Piotra i Pawła. Na ścianach kaplicy zawieszono malowane na blasze portrety osób, których doczesne szczątki spoczywają w niedostępnej krypcie grobowej pod posadzką kaplicy: Anny z Hesnerów Porcjuszowej (zm. 1648), Roberta Wojciecha Porcjusza (zm. 1661) i Tomasza Porcjusza - brata Wojciecha Roberta (zm. 1676). Na ścianie zachodniej bliźniaczej kruchty kopułowej zawieszony jest godny uwagi obraz z połowy XVII wieku - Cztery Rzeczy Ostateteczne.

W kaplicy p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej (zwanej inaczej Niemiecką) otwartej do nawy kościoła ostrołukową poźnogotycką arkadą, fragmenty polichromii figuralnej z 1541 roku, odkrytej i konserwowanej w latach 1969-71. W ołtarzu stanowiącym XIX-wieczną kopię retabulum z XVII wieku, obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie tzw. Hodegetrii Małopolskiej (ok. 1500), powiększony i wzbogacony o sukienkę i ornamenty w początkach XVII stulecia. Na ścianie zachodniej monumentalny obraz Memento Mori, fundacji ks. Kaspra Rożyńskiego.

W kaplicy p.w. św. Wojciecha, połączonej arkadą z kaplicą p.w. św. Jana Nepomucena, przechowywany jest cenny zabytek ludwisarstwa - cynowa chrzcielnica ufundowana w roku 1634 przez Wojciecha Roberta Porcjusza (na zdjęciu po lewej).

Obok na ścianie wisi obraz samej fundacji - Wykupienie zwłok św. Wojciecha. Na ścianach bliźniaczej kaplicy Jana Nepomucena zachowały się fragmenty regencyjnej polichromii z ok. 1725 roku.

W kaplicy p.w. św. Anny przetrwała rokokowa nastawa ołtarzowa z 1761 roku, z obrazem św. Anny Samotrzeć namalowanym w roku 1656, wg ryciny Martena de Vos.

Zobacz też:
• Kościół farny pod wezwaniem Św. Trójcy
• Dzwonnica farna

• Lista zabytków