Zabytki Krosna

Pałac Biskupi

Pałac Biskupi. Ulica Piłsudskiego 16

Skąd w Krośnie, które ani w przeszłości, ani w czasach współczesnych nie było stolicą biskupstwa, zachowała się rezydencja biskupia? To pytanie wymaga kilku słów wyjaśnienia.

Biskupstwo w Przemyślu powstało w roku 1375. Pierwszy biskup przemyski Eryk z Winsen był franciszkaninem, w młodości przebywającym w klasztorze krośnieńskim. W ostatniej ćwierci XIV wieku Krosno było ośrodkiem miejskim wysuniętym najdalej na południowo-zachodni kraniec diecezji przemyskiej. Było zarazem - w przeciwieństwie do Przemyśla - już w tym okresie miastem stosunkowo dobrze ufortyfikowanym. Zapewnienie bezpieczeństwa dla dworu biskupiego legło u podstaw decyzji biskupa Eryka o zakupieniu, właśnie w dostatnim i dobrze chronionym Krośnie, drewnianego domu, który na wypadek zagrożenia wewnętrznego mógł z powodzeniem spełniać funkcję rezydencji biskupiej. Z domu tego dzisiaj nic się nie zachowało, możemy jedynie przypuszczać, iż stał on na miejscu dzisiejszego pałacu, ściślej zaś jego skrzydła południowo-wschodniego. Ustawiony węższym bokiem w stosunku do lokacyjnego placu ratuszowego, stanowił on zapewne jeden z bardziej reprezentacyjnych elementów drewnianej, szczytowo-frontowej, zabudowy XIV-wiecznego Krosna. Następcy Eryka dom ten rozbudowali. Ze źródeł pisanych wiemy, iż w roku 1524 schronił się w nim przed najazdem tatarskim biskup przemyski, a w roku następnym do dworu biskupiego w Krośnie przewieziono najcenniejsze ruchomości i dokumenty kurii przemyskiej. Możemy przypuszczać, iż związany i mieszkający przez kilka lat w Krośnie biskup przemyski Stanisław Tarło, przeprowadził poważniejsze prace budowlane i od jego czasu dwór zamieniony został na budowlę murowaną. Reliktów rezydencji biskupa Tarły dopatrywać możemy się w dolnych partiach skrzydła południowo-wschodniego dzisiejszego pałacu, zwłaszcza jego piwnic i fragmentów parteru. Pewne wyobrażenie o formach architektonicznych budowli daje widok Krosna z początku XVII wieku na sztychu Brauna, gdzie jedną z dominant architektonicznych w północnej części miasta oznaczono w opisie mianem Curia. Dwór ten był, z krótkimi przerwami, czasową rezydencję biskupów przemyskich aż do roku 1626, w którym to biskup Achacy Grochowski darował go przemyskiej kapitule, do której należało probostwo krośnieńskie, a rezydencja biskupia została przeniesiona do umocnionego w tym celu Brzozowa.

Jednak już w 1630 roku kapituła sprzedała dwór kasztelanowej połanieckiej Zofii z Ligęzów Skotnickiej, która w latach 1638-46 rozbudowała go o piętrowe skrzydło zachodnie, przytykające od strony północnej do Bramy Krakowskiej i murów miejskich. Ten fragment pałacu zachował do dziś pierwotne sklepienia, przeważnie kolebkowe z lunetami, w kondygnacjach piwnic, parteru i piętra oraz amfiladowy układ komunikacji poziomej. Z czasów Skotnickiej pochodzi również przesklepiona sień przejazdowa prowadząca na dziedziniec i portal bramny ujęty dwoma pilastrami dźwigającymi trójkątny przyczółek z figurą Chrystusa Króla w niszy środkowej. Przyczółek flankują po bokach dwa kute w piaskowcu kartusze: lewy z herbami Grzymała II, Junosza, Gozdawa i Poraj - odnoszącymi się do kasztelana połanieckiego Jana Skotnickiego , prawy z herbami Półkozic, Trąby i dwukrotnie powtórzoną Leliwą - odnoszącymi się do Zofii z Ligęzów Skotnickiej. Dwór po tej przebudowie zyskał istotnie formy miejskiego pałacu, przestał jednak już być w tym czasie rezydencją biskupią. Nazwa jednak przylgnęła do budowli, która ze względu na swą przeszłość nazywana jest po dzień dzisiejszy pałacem biskupim.

W wieku XVII do północnego odcinka murów obronnych dostawiono drewniane zabudowania zapewne o przeznaczeniu gospodarczym. Ten fragment budowli, uznawany przez niektórych za pałacowe skrzydło północne, został rozebrany w roku 1770. Na jego miejscu w drugiej połowie XIX wieku wzniesiono - zachowane do dzisiaj - skrzydło murowane. Od połowy wieku XVII pałac kilkakrotnie zmieniał właścicieli. Ofiarowany kolegium rorantystów, przeszedł w ręce krośnieńskiego kolegium wikariuszy. W 1841 roku został sprzedany mieszczaninowi Józefowi Dembowskiemu a od 1873 stał się własnością miasta.

Pisząc o przemianach architektonicznych tej budowli nie sposób pominąć faktu, iż w przeszłości włączona była ona bezpośrednio w system fortyfikacji miasta. Dziedziniec pałacowy w formie nieregularnego czworoboku zamykała od wschodu i północy kurtyna średniowiecznego muru obronnego, wzmocniona od wschodu basztą prostokątną - otwartą w stronę miasta i okrągłą w narożniku północno-wschodnim, wzniesioną zapewne w wieku XVI, dla dodatkowego wzmocnienia obrony pobliskiej Bramy Krakowskiej. Fragmenty tych fortyfikacji, za wyjątkiem rozpoznanej jedynie fragmentarycznie baszty okrągłej, zostały w ostatnich latach odkryte i zakonserwowane. Obecnie oglądać można je w specjalnie w tym celu wybudowanej przewiązce Muzeum Podkarpackiego - obecnego gospodarza obiektu.

• Lista zabytków